Nasi podopieczni w Niemczech to w większości osoby dotknięte schorzeniami kojarzonymi mniej lub bardziej z zespołem otępienia starczego czyli demencją we wszystkich jej odmianach. Opiekunki osób starszych w Niemczech uskarżając się na nieprzyjazne czy wręcz agresywne zachowania podopiecznych, nie zawsze zdają sobie sprawę z tego, że oprócz działania choroby, powodem agresji może być zapach.
Medycyna potrafi już wiele chorób ciała wyleczyć, wytłumaczyć, naprawić ale zagadnienia związane ze schorzeniami – nazwijmy je ogólnie – umysłu, to ciągle wielka niewiadoma. Nie prowadzi się badań naukowych z udziałem opiekunek osób starszych, które mają wyjątkową możliwość obserwacji zmian w zachowaniu podopiecznych a szkoda. Zdecydowana większość opiekunek widzi np. związek ich własnego wyglądu zewnętrznego z zachowaniem osób starszych cierpiących na demencję w Niemczech ale rzadziej zwraca się uwagę na zapach.
Zapach odgrywa bardzo dużą rolę w kontaktach międzyludzkich, a w opiece nad osobami starszymi może być istotną przyczyną agresywnych zachowań. Nas, zdrowe osoby denerwuje i wprowadza w stan irytacji wiele zapachów – nie lubimy zapachu czosnku z czyichś ust, cebuli, spoconych swetrów czy koszul, papierosów, niemytych stóp, tanich perfum, ryb, gotowanej kapusty, są osoby które nie znoszą zapachu mleka itp. itd. Przykłady można mnożyć w nieskończoność. W opiece nad osobami starszymi z demencją nie tylko zapachy środowiska, ale również nasz zapach może być przyczyną zachowań agresywnych.
Osoby z zaburzeniami na tle otępienia starczego bardzo często reagują negatywnie na zapachy. Są tacy podopieczni, którym będzie przeszkadzał konkretny zapach: smażonego mięsa, woń róż zasadzonych pod oknem, smród spalin samochodowych. Są osoby, których mózg będzie przetwarzał miłe, przyjazne zapachy na coś okropnego – zapach sosu pomidorowego na smród palonej opony, zapach jabłka w odór fekaliów itp. Istotny jest także zapach środków czystości używanych w domu i kosmetyków używanych przez osoby zajmujące się opieką. Na agresywne zachowania osób starszych ma wpływ bardzo wiele czynników, ale dzięki obserwacji sytuacji w jakich agresja występuje, można spróbować wyeliminować ich przyczyny. Jeżeli podopieczny negatywnie reaguje na opiekunkę agresywnym zachowaniem zawsze rano, kiedy np. po toalecie porannej opiekunka osób starszych ze względów higienicznych używa zapachowego dezodorantu albo tak dla siebie, z przyzwyczajenia perfumuje się, używa pachnącego lakieru do włosów czy kremu, a w ciągu dnia nie ma większych problemów z nastawieniem do nas podopiecznego, należy się poważnie zastanowić właśnie nad tym, czy nasz zapach nie pobudza chorego do zachowań agresywnych. Może warto się zastanowić nad użyciem pachnących kosmetyków trochę później albo ograniczeniem ich stosowania? Taka błaha z pozoru rzecz może nam ułatwić trudną pracę w opiece nad osobami starszymi w Niemczech.
Jeżeli którejś z czytających te słowa opiekunek wydaje się to nieprawdopodobne to prosimy o jedno – przypomnijcie sobie, na pewno nie jeden raz w życiu na jakimś spotkaniu, weselu, imprezie towarzyskiej poczułyście perfumy innej pani, które kompletnie nie przypadły Wam do gustu i wydawały się nieprzyjemne a wręcz drażniły. Nasz zapach i ogólnie zapach odgrywa dużą rolę w opiece nad chorymi dementywnymi, którzy przejawiają trudną do wytłumaczenia czasową skłonność do agresji.
Wieloletnia opiekunka osób starszych, Pani Monika (56 lat, 14 lat doświadczenia w opiece) opowiedziała nam o sytuacji, w której jej podopieczna, średnio zaawansowana demencja, na wózku inwalidzkim, miła spokojna starsza pani nagle zaczęła się odganiać, kiedy tylko opiekunka do niej podchodziła. Pani Monika nie bardzo kojarzyła zachowanie starszej pani z próbką perfumowanego kremu do rąk, który otrzymała przy zakupach w pewniej drogerii. Jako osoba bardzo doświadczona w kontaktach z osobami cierpiącymi na demencję zaczęła analizować przede wszystkim, czy ona sama zmieniła coś w swoim zachowaniu w stosunku do podopiecznej i czy u podopiecznej zaszły jakieś zmiany wskazujące na postępy choroby. Nic takiego nie zauważyła. W międzyczasie próbka kremu skończyła się i skończyły się problemy z zachowaniem starszej pani.
Pani Monika kupiła sobie po jakimś czasie krem do rąk, którego próbkę wcześniej dostała i problemy wróciły. To nie było tak, że od razu skojarzyła związek zapachu nowego kremu z zachowaniem osoby starszej ale po jakimś czasie, dzięki temu, że starsza pani potrafiła w końcu wyrazić swoje odczucia, zapach nowego kremu do rąk opiekunki okazał się winowajcą nieprzyjaznych zachowań osoby starszej. Był dla niej bardzo silny i odczuwany jako ekstremalnie nieprzyjemny. Niestety, najczęściej opiekunka osób starszych nie ma możliwości tak swobodnej rozmowy z podopiecznym, żeby ustalić przyczynę jego nieprzyjaznych czy agresywnych zachowań.
Inna z opiekunek zauważyła, że za każdym razem, kiedy posprząta w pokoju starszego pana z Alzheimera ma problem z tym, żeby namówić go do wejścia do tego pomieszczenia krótko po sprzątaniu. Winowajcą była zmiana zapachu w pokoju po użyciu płynu do mycia parkietów. Osoby starsze z demencją mogą się prawdopodobnie przyzwyczaić do zapachu tak samo jak np. do mebli i osób a na zmiany zapachu w pomieszczeniach mogą reagować tak samo agresywnie jak na zmianę wystroju wnętrza.
Zdarza się również, że agresja osoby starszej ujawnia się w momencie, kiedy zaczynamy gotować obiad. Osoby z lżejszą demencją będą na nas krzyczeć, krytykować nasz sposób przygotowywania produktów a w końcu nie pozwolą na gotowanie oskarżając nas o brak umiejętności w tym zakresie czy używanie nieświeżych produktów. Osoby z mocną demencją w czasie gdy gotujemy obiad będą rozdrażnione, niespokojne, nie będą pozwalały się dotknąć, zwłaszcza gdy podejdziemy przesiąknięte kuchennymi zapachami. Jedyne wyjście to zamknięcie drzwi od kuchni, włączenie wyciągu, uszczelnienie szpary pomiędzy podłogą a drzwiami. W skrajnych przypadkach pozostaje zamawianie gotowych posiłków (tzw. Essen auf Rädern).
Szczególnie drażniący dla osób starszych niepalących może być zapach naszych dłoni, oddechu i odzieży „po papierosku”. Opiekunkom osób starszych zalecamy mycie rąk, zębów i zmianę odzieży po paleniu papierosów, nawet a zwłaszcza, jeżeli palimy na dworze zanim podejdziemy do naszego podopiecznego.
Podkreślamy ponownie – w opiece nad osobami starszymi bardzo istotny jest nasz zdrowy zmysł obserwacji. Jeżeli w zachowaniu osoby starszej w stosunku do nas coś się zmienia, przyczyna może leżeć w tak banalnej z powodu sprawie, jak nasz zapach.
Zapach może być użyty również do łagodzenia zachowań osób agresywnych. Opiekunki osób starszych pracujące w Niemczech podały nam jako przykład takie zapachy łagodzące ataki agresji osób starszych: zapach świeżo mielonej kawy, olejek waniliowy, czekolada, zapach cytryny, zapach pomarańczy, zapach klasycznego mydła. Jedna z opiekunek opowiedziała nam, że jej bardzo agresywna fizycznie podopieczna, która nie pozwalała się normalnie dotknąć, zupełnie uspokajała się, kiedy dostała do ręki wykrochmaloną i świeżo wyprasowaną, jeszcze lekko wilgotną po prasowaniu a więc specyficznie pachnącą, bawełnianą poszewkę na poduszkę. Przytulała ją do buzi, wąchała a opiekunka mogła w tym czasie spokojnie zmienić jej pampersa, umyć itp.
Z zaburzeniami węchu są również po części związane zachowania osób starszych nie mające związku z agresją – np. w bardzo ciężkiej demencji bawienie się własnymi odchodami. Takie osoby nie odczuwają prawdopodobnie zapachu, nie jest to więc dla nich nic nieprzyjemnego. Nieprzyjemny zapach, który ma nas ostrzegać lub zniechęcać do takich zachowań dla nich nie istnieje.
Dla porządku podajemy naukowe nazwy zaburzeń węchu:
Zaburzenia ilościowe:
Zaburzenia jakościowe:
Używamy cookies