Wbrew temu, co potocznie się uważa, agresja werbalna jest tak samo trudnym i niebezpiecznym zjawiskiem w pracy opiekunek osób starszych, jak agresja fizyczna. Długotrwały wpływ agresji werbalnej może przynieść tak samo niekorzystny wpływ na wykonywanie naszej pracy, jak agresja fizyczna. Podajemy poniżej kilka form agresji werbalnej, ich możliwy wpływ na opiekunkę oraz sposoby reakcji.
1. Podopieczny stale używa niecenzuralnych słów i zwrotów, nie skierowanych bezpośrednio do opiekunki
Jest to zachowanie wynikające najczęściej z głębokich zmian w mózgu, a co za tym idzie, psychiki podopiecznego. Brzydkie słowa, przekleństwa, niecenzuralne zwroty podopieczny powtarza stale, bez związku z konkretną sytuacją czy osobą. Często jest to przypadłość spotykana uosób leżących, które nie mają już kontaktu mentalnego z otoczeniem. Starsza osoba przeklina, powtarza wielokrotnie brzydkie słowa czy określenia. Opiekunka nie ma niestety praktycznie żadnej możliwości zmiany takiego zachowania osoby starszej. Tłumaczenie, że jest to złe, nie wypada, że wzbudza negatywne emocje w otoczeniu nic nie pomoże, ponieważ nie ma logicznego kontaktu z takim podopiecznym. Opiekunka nie powinna czuć się w żaden sposób obrażona takim zachowaniem, nie powinna łączyć wypowiadanych słów z oceną swojej osoby czy własnego zachowania. Taką formę agresji słownej trzeba po prostu potraktować jako jeden z nieodwracalnych objawów choroby i starości.
Decydując się na pracę w opiece, opiekunka powinna się zastanowić, czy jest wstanie cierpliwie i z należytym szacunkiem traktować takiego podopiecznego. Jeżeli brakuje nam dystansu do takiej sytuacji, można sięgnąć po album ze zdjęciami z czasów, kiedy nasza podopieczna czy podopieczny byli młodymi, sprawnymi ludźmi. Spojrzenie na osobę starszą, przez pryzmat jej zdjęć z pracy zawodowej, śluby, uroczystości rodzinnych, wakacji pomoże nam znaleźć zrozumienie dla jej obecnej sytuacji, przypomnienie sobie, że to była kiedyś taka sama mama, żona, pracownica, jak my teraz. Rada jest więc jedna – nie możemy zmienić chorego, możemy jedynie zmienić swoje nastawienie do takiego zachowania – potraktować je jak każdy inny objaw choroby.
2. Podopieczny używa niecenzuralnych słów i zwrotów skierowanych bezpośrednio do opiekunki, za każdym razem, gdy ją widzi
Jest to zachowanie również najczęściej chorobowe, wynikające z głębokich zmian w mózgu zbyt często uważane za przejaw złośliwości czy braku sympatii z estrony podopiecznego. Opiekunka za każdym razem, kiedy chce pomóc choremu w przebraniu się, podaje mu picie bądź posiłki, stara się poprawić pościel, słyszy obraźliwe zwroty dotyczące swojego wyglądu zewnętrznego, tempa i sposobu wykonywania pracy, jest nazywana głupią, tępą itp. Jest to duże obciążenie psychiczne dla opiekunki, która w zamian za swoją pracę i chęć niesienia pomocy jest obrażana. Aby poradzić sobie z takimi zachowaniami podopiecznego, ważne jest zachowanie odpowiedniego dystansu do sytuacji.
Opiekunki osób starszych otrzymują przed podjęciem pracy informację o chorobach podopiecznego. Jeżeli u podopiecznego została stwierdzona w jakimkolwiek stopniu Demenz, każdy atak werbalny na naszą osobę trzeba przyjąć jako objaw choroby taki sam jak katar czy kaszel. Nie wolno dopuścić do tego, żeby to, co mówi do nas podopieczny, czyli osoba starsza, wpływało na naszą samoocenę i wywoływało w nas zniechęcenie do prawidłowego wykonania pracy, czy też prowokowało nas do dyskusji i czynienia wyrzutów podopiecznemu. Okazanie przez nas emocji, związanych z agresją słowną ze strony osoby chorej na demencję, spowoduje nasilenie tych objawów. Jeżeli stan choroby nie jest jeszcze mocno zaawansowany, można spokojnie i krótko powiedzieć, że nie lubimy, kiedy się do nas tak mówi, lub spokojnie i krótko powiedzieć, że nie podoba nam się takie zachowanie.
Trzeba zwrócić uwagę w taki sposób, żeby nasz komunikat słowny był prosty w odbiorze i dalej robić swoje. Z reguły po kilkukrotnym zwróceniu uwagi, że zachowanie podopiecznego nam się nie podoba i nagrodzenie uśmiechem za zaprzestanie ataków słownych, przynosi pozytywny skutek. Nie stanie się tak od razu, trzeba cierpliwie kontynuować przyjęta postawę nawet przez kilka tygodni. Jeżeli stopień zaawansowania demencji jest duży, to trzeba pamiętać o tym, że bez względu na to, jak bardzo opiekunka będzie przeżywać i odbierać osobiście wypowiedziane słowa, płakać, czy krzyczeć na chorego, nie zmieni to sytuacji. Opiekunce, której nie uda się zdystansować od tego typu zachowań, pozostaje zmiana miejsca pracy.
3. Podopieczny agresją słowną wymusza na nas określone reakcje
Osoba starsza z objawami demencji starczej jest pomimo choroby bardzo czujnym obserwatorem i potrafi budować specyficzne związki przyczynowo – skutkowe. Jeżeli osoba starsza zauważy, że za każdym razem, kiedy jest niemiła czy niegrzeczna dla opiekunki, ta dzwoni do córki lub syna i prosi o pomoc w uspokojeniu mamy czy taty a dzieci natychmiast pojawiają się u rodzica, to będzie stosowała metodę agresji słownej jako sposób na wizytę dzieci. W postępowaniu osoby starszej pojawia się taki schemat myślenia: mówię niemiłe, niegrzeczne rzeczy wobec tej obcej pani, która jest koło mnie, ta pani płacze albo jest zła, dzwoni do córki i córka mnie odwiedza. Osoba starsza nie ma w tym momencie zdolności przeanalizowania całej sytuacji, chce po prostu widzieć dzieci i zapamiętuje co zrobić, żeby one się pojawiły.
Jak można zapobiec takim sytuacjom? Przede wszystkim, bez względu na to, jak mocno zaawansowany jest stan otępienia starczego u naszego podopiecznego, nie traktujmy nigdy tej osoby tak, jakby nie było jej przy nas. Tak jak nie do końca znane są reakcje na otoczenie zewnętrzne osób w śpiączce, tak samo nikt nie wie, jak iw jakim stopniu reaguje na świat zewnętrzny osoba starsza. Jeżeli szukamy pomocy u dzieci w uspokojeniu mamy czy taty, niezbędne rozmowy na ten temat przeprowadźmy tak, aby osoba starsza nie słyszała z kim i o czym rozmawiamy. Skoro chcemy zadzwonić do przyjaciółki i opowiedzieć jej o problemach w pracy czy o naszym złym samopoczuciu, lepiej prowadzić taką rozmowę w innym pomieszczeniu. Opiekunka osób starszych nie powinna nigdy zapominać o tym, że pomimo zaawansowanej demencji u podopiecznego, jest to nadal człowiek, który reaguje na bodźce zewnętrzne i może je przetworzyć w zachowania niekorzystne dla procesu sprawowania przez nas opieki.
4. Podopieczny staje się agresywny słownie w przypadku własnej niezręczności lub bezradności w wykonywaniu czynności dnia codziennego
Osoby starsze bardzo często zauważają u siebie utratę zdolności sprawnego wykonywania najprostszych czynności takich jak wiązanie butów, zapinanie guzików, umieszczenie klucza w zamku. Takie sytuacje powodują u nich silny stres i uczucie niezadowolenia, uświadamiają im bowiem własną nieporadność i postępy starości. Te odczucia mogą przerodzić się w agresję słowną wobec opiekunki. Jeżeli opiekunka będzie przed wyjściem na zakupy już kompletnie ubrana nerwowo przestępować z nogi na nogę w oczekiwaniu, aż starsza pani zapnie płaszcz albo będzie próbowała zrobić to za nią, z uwagą, że za długo to trwa, może zostać skrzyczana lub niemiło potraktowana przez osobę starszą. Możemy usłyszeć coś niemiłego, wypowiedzianego podniesionym głosem – dlaczego się tak głupio gapisz, przestań się wiercić jak dzieciak, daj mi spokój, sama sobie poradzę, przestań się mnie czepiać itp.
Doświadczona opiekunka osób starszych powinna w taki sposób zaplanować różne czynności aby uwzględnić wolniejsze wykonywanie czynności przed podopiecznego oraz zachęcać go do samodzielnego wykonywania „opornych” zadań, a jeżeli chce zastąpić podopiecznego, to nie oskarża go o niezręczność. Jeżeli powiemy – pani to już nawet guzików od płaszcza nie potrafi zapiąć – wywołamy agresję. Jeżeli powiemy – ależ w tym pani płaszczu są małe dziurki, te guziki ledwo przechodzą, kto to uszył, proszę pozwolić, że pomogę zapiąć – wywołamy uczucie wdzięczności. Nawet osoby zdrowe, sprawne fizycznie i psychicznie mają czasami problem ze zrobieniem czegoś dobrze znanego, jeżeli wiedzą, że są obserwowane a ktoś z niecierpliwością czeka na wyniki ich pracy. Osoby starsze odczuwają to znacznie bardziej, dlatego opiekunka aby uniknąć agresji słownej w codziennych sytuacjach, powinna przy planowaniu uwzględnić to, że nasz podopieczny potrzebuje więcej czasu na z pozoru nieskomplikowane zadania inie może mieć poczucia, że jego niezdarność nam przeszkadza albo nas śmieszy.
5. Podopieczny przenosi na opiekunkę rozżalenie za zbyt mały jego zdaniem kontakt z członkami najbliższej rodziny
Osoby starsze, w których życiu pojawiają się nagle domowe opiekunki osób starszych są agresywne słownie, ponieważ wydaje im się, że pojawienie się opiekunki oznacza, że rodzina nie będzie się nimi już w ogóle interesować (niestety, czasami tak jest). Osoby starsze bardzo chcą, żeby opiekowały się nimi ich własne dzieci. Często nie mają dystansu czy zdolności wyobrażenia sobie, że nie zawsze jest to możliwe, bo skoro sami osiągnęli piękny wiek powyżej 90 lat, to ich dzieci również są osobami starszymi, z bagażem własnych chorób i problemów. Często także po prostu zapominają, że dzieci i wnuki były z wizytą kilkanaście minut wcześniej, i oskarżają opiekunkę, że jej obecność powoduje, że nikt do niej nie przychodzi.
Jak się zachować w takiej sytuacji? Nie przypominać ze zdziwieniem, że no jak to, przecież córka właśnie wyszła od pani, nie wskazywać na ślady wizyty po gościach – jeszcze stoją filiżanki, widzi pani – tu siedziała córka, syn przyniósł te ciastka itp., itd. Skoro starsza pani czy starszy pan nie pamiętają wizyty rodziny, mogą zacząć uważać, że są przez nas oszukiwani, celowo izolowani od rodziny i pojawi się agresja słowna. Lepiej odwrócić uwagę osoby starszej np. proponując obejrzenie zdjęć rodzinnych (a który to syn ma przyjść z wizytą, ten co stoi tu na zdjęciu po lewej?) albo wspólne wyjście do sklepu po zakup ciasteczek na odwiedziny wnuków. Można też wykonać pozorowany telefon do syna i powiedzieć starszej osobie, że syn dzisiaj nie może przyjść, bo musi zostać dłużej w pracy, ale na pewno pojawi się jutro. Najczęściej po kilku minutach osoba starsza zapomni o całej sytuacji i zajmie się np. oglądaniem telewizji. Unikanie agresji słownej w takich sytuacjach zależy więc w dużym stopniu od dyplomacji i sposobu postępowania opiekunki.
6. Agresja słowna w stanach lękowych podopiecznego
Osoby starsze często miewają z różnych przyczyn, czasami trudnych dookreślenia, stany panicznego lęku. Boją się, nie wiedząc czego się boją, czują silne zagrożenie, nie wiedzą czym. Typowe jest wtedy np. dzwonienie na policję, głośne wzywanie pomocy przez otwarte okno. Często krzyczą i są przerażone na widok opiekunki, nie rozpoznają jej, pomimo że pracuje u nich już dłuższy czas. Opiekunka musi mieć świadomość, że często osoba starsza patrząc na nią w takiej chwili napadu lękowego, widzi coś koszmarnego, złego, nie kojarzy osoby, odczuwa tylko strach. W takiej sytuacji w celu uniknięcia agresji słownej dobrze jest na kilka minut zejść z oczu tej osobie, obserwując jej postępowanie dyskretnie z oddali. Podchodzenie i próby uspokajania mogą wywołać nie tylko agresję słowną ale również agresję fizyczną. Z reguły po kilku chwilach osoba starsza uspokaja się, zapomina o całej sytuacji i możemy spokojnie się nią dalej opiekować. Jeżeli stan napadu lękowego u osoby starszej nie mija przez kilka – kilkanaście minut, a jej reakcje lękowe są coraz silniejsze, lepiej wezwać lekarza. Może to bowiem być następny etap rozwoju choroby charakterystycznej dla wieku starczego.
7. Agresja słowna jako reakcja na ból
Niestety starość to nie tylko problemy z pamięcią, to również ból wywołany przez różne schorzenia. Agresja słowna wobec opiekunki u podopiecznych z dużymi dolegliwościami bólowymi pojawia się najczęściej w sytuacjach, gdy chcą oni od opiekunki otrzymać leki przeciwbólowe. Opiekunka nie może podać tych leków, ponieważ przekroczyłaby zaleconą dawkę, albo po prostu nie może podać leków, ponieważ nie ma do tego uprawnień. W takiej sytuacji opiekunka może próbować odwrócić uwagę podopiecznego od bólu poprzez okazanie fizycznie współczucia – pogłaskanie potwarzy, trzymanie za rękę, obmycie twarzy chłodną ściereczką czy też wykonanie innych czynności, które mogą spowodować uspokojenie podopiecznego – np. śpiewanie, głośna modlitwa. W takich sytuacjach opiekunki najczęściej nie traktują agresji słownej chorego, jako agresji skierowanej wobec własnej osoby, rozumieją, że winowajcą takiego postępowania jest ból i cierpienie.
Praktycznie każda opiekunka osób starszych ma własne doświadczenia w radzeniu sobie z sytuacjami agresji słownej ze strony podopiecznych. Wybór sposobu postępowania zależy od konkretnego podopiecznego i konkretnej sytuacji. Najważniejsze jest aby opiekunka szukała aktywnie właściwego sposobu postępowania przeciwko atakom agresji słownej i nie poddawała się wrażeniu, że agresja słowna osób starszych jest jej winą.
Używamy cookies