„Grubiaństwo” seniorów

Starzy ludzie nie zawsze dbają o formy grzecznościowe.  Bardzo często wyrażają swoje potrzeby wobec otoczenia tylko w formie rozkazującej mówiąc „daj mi to”, „weź to”, „zrób to”. Dodatkowo wskazują w bliżej nieokreślonym kierunku palcem, nie kończąc co mamy zrobić, wziąć czy dać. I jeszcze złoszczą się na nas, jeżeli próbujemy domyślić się o co chodzi i szukając odpowiedzi nie trafiamy na właściwą.

Opiekunka czy opiekun osoby starszej, niezależnie czy dzieje się to w Polsce czy w Niemczech, może naprawdę stracić całą motywację do pracy w opiece. Czujemy się urażeni, traktujemy taki sposób bycia jak zwykłe grubiaństwo. Grubiaństwo skierowane personalnie przeciwko nam, pokazanie, że opiekun osoby starszej nie jest na równorzędnej pozycji, ale pełni funkcję służącego czy służącej. Niekiedy jest nam przykro z tego powodu i pracujemy w stresie, niekiedy obrażamy się, a niekiedy uznajemy to za powód do szukania innego miejsca pracy w opiece.

Dlaczego tak się dzieje?

Zanim poddamy się negatywnym odczuciom w miejscu pracy, warto przyjrzeć się przyczynom takiego zachowania osób starszych. Krótkie, urywane wypowiedzi naszych podopiecznych, zaczynające się przeważnie od czasownika w trybie rozkazującym, rzadko wynikają z braku dobrego wychowania czy chęci poniżenia nas jako opiekunów. Są to przeważnie objawy procesów związanych z demencją, czyli otępieniem starczym, zwłaszcza w początkowym stadium. Utrata umiejętności doboru odpowiednich słów jest jedną z oznak, że u podopiecznego, dobrze jeszcze funkcjonującego w wielu sferach życiowych, zaczynają się głębsze problemy. Kłopoty językowe, polegające na zaburzeniach w znalezieniu odpowiednich wyrazów, na zbudowaniu nawet prostego zdania, powodują duże napięcie i u osoby starszej i u jej opiekunów.

Typowa sytuacja

Starszy pan czy starsza pani chcą poprosić o podanie gazety.  Wiedzą, że chcą się w tej sprawie zwrócić do nas, ale owładnięty demencją umysł nie potrafi podpowiedzieć jak sformułować i wypowiedzieć taką prośbę.  Osoba starsza wie, że to jest proste zdanie, wie dokładnie, o co jej chodzi, ale nie potrafi tego po prostu powiedzieć, bo zapomniała. Zapomniała, jak nazywa się ten leżący na stole przedmiot z papieru z literkami, zapomniała, jak zbudować zdanie. Wie tylko, że chce ten przedmiot i chce, aby podała go opiekunka osoby starszej. Szuka w pamięci odpowiednich słów i nie znajduje. Najczęściej pamięta tylko czasownik w najprostszej formie – tytułowe zrób – weź – daj. Poszukując odpowiedniego słowa staje się podirytowana i zła, że nie może go znaleźć.  Zaczyna pomagać sobie, wskazując ręką, o co jej chodzi. Niekiedy nie zdaje sobie sprawy, że nie dokończyła zdania i nie określiła o co jej chodzi.

W początkowych stadiach demencji wie, że to jest coś łatwego i prostego, złości ją własna nieumiejętność skoncentrowania się na prostej wypowiedzi, a jednocześnie nie zdaje sobie sprawy z tego, że jej opiekunka nie jest jasnowidzem. Na stole jest gazeta, książka, szklanka z wodą, okulary i kilka innych przedmiotów. Dla chorego jest oczywiste, że chce gazetę, często jest pewien, że jasno określił, o co mu chodzi, nie zawsze wie, że powiedział tylko jedno słowo. Zaburzenia pracy mózgu powodują, że nie zdaje sobie sprawy z tego, że istnieje kilka możliwości wyboru.

Osoby starsze z początkami demencji są również bardzo niecierpliwe, ponieważ tracą m.in. także poczucie odpowiedniej oceny czasu potrzebnego do wykonania danej czynności. Złoszczą się, ponieważ wydaje im się, że to my, opiekunowie nie potrafi zrozumieć, o co im chodzi, że za wolno reagujemy.

Złość jest równie często objawem lęku – starszy człowiek boi się reakcji własnego umysłu, czuje, że coś dzieje się nie tak, że traci kontrolę a bardzo chce pokazać, że wszystko jest w porządku. Przerzuca więc podświadomie w pewien sposób własne problemy z komunikacją językową na pracującą u niego opiekunkę. „Daj mi to. Nie, nie to, to. Chcę to. Nie rozumiesz? Mówię, daj mi to”. W pracy w opiece w Niemczech dodatkowo dochodzi bariera językowa. A od złości już tylko krok do agresji.

Stres opiekunki

Starasz się, jesteś bystra, chcesz pomóc. Patrzysz w kierunku, który pokazuje osoba starsza. Podchodzisz do stołu i masz pecha – wydawało ci się, że dziadek chce okulary. Podnosisz i pokazujesz je – dziadek kręci głową, że nie. Potem bierzesz książkę – znowu nie trafiłaś. To może woda? Starszy pan coraz bardziej się denerwuje i jest wyraźnie zły, może nawet zacząć krzyczeć na nas. Nawet jeżeli w końcu trafisz na gazetę, już jest nieprzyjemnie. Przy podopiecznych z początkami demencji nic nie jest proste. A przecież nie zawsze podopieczny próbuje wyrazić potrzebę, którą w miarę szybko można wyjaśnić eliminując kolejne przedmioty leżące na stole.

Co możemy zrobić? Przede wszystkim okazać opanowanie. I dać osobie starszej czas na zastanowienie się. Niekiedy nasza zbyt szybka reakcja – zaczynamy iść w kierunku, który wskazała osoba starsza – powoduje, że nie będzie ona już podejmowała próby dokładniejszego sformułowania swojej potrzeby. Poczekajmy. Pozwólmy seniorowi się skoncentrować. Spróbujmy nawiązać z nim kontakt wzrokowy. To, że mówi i jednocześnie macha ręką w jakimś kierunku, nie oznacza, że musimy ruszać natychmiast. Czasami pomaga naprowadzenie osoby starszej na zasadzie zabawy w ciepło – zimno. Najważniejsze jest jednak okazanie cierpliwości i pozwolenie osobie starszej na zastanowienie się, na dokończenie myśli i jej wyrażenie. Szybkość reakcji opiekuna osób starszych nie zawsze jest atutem w tej pracy.